Hij werd op 17 januari 1504 geboren in het Italiaanse plaatsje Bosco, niet ver van Alessandria. Ingetreden bij de dominicanen werd hij in 1528 tot priester gewijd en vervolgens benoemd tot docent aan de universiteit van Pavia. In de jaren daarna werd hij achtereenvolgens provinciale overste van zijn orde, lid van de Inquisitie in Italiaanse regio’s, bisschop en grootinquisiteur. Dit alles gebeurde nog onder het pontificaat van paus Paulus IV († 1559). Maar bij diens opvolger, Pius IV († 1565), viel hij in ongenade en werd hij aan de kant geschoven. Het was vooral door toedoen van een invloedrijk man als Carolus Borromeus († 1584; feest 4 november) dat juist hij na de dood van Pius IV tot nieuwe paus werd gekozen: 7 januari 1566.
Onmiddellijk begon hij de maatregelen door te voeren die door het Concilie van Trente waren besloten. Daarnaast maakte hij schoon schip met allerlei baantjesjagers in de Romeinse Curie: “Als je zo graag de baas wilt spelen, begin je maar jezelf de baas te worden,” was een van zijn slogans. Met nepotisme en geldverspilling maakte hij korte metten. Geen van de pausen vóór en na hem is in staat geweest zoals hij zijn familie in bedwang te houden. Intussen bleef hij trouw aan zijn geestelijk leven en de sobere levenswijze die behoorde bij de spiritualiteit van de dominicaner orde. Het leidde tot de klacht dat de Curie van de Paus tenslotte wel een klooster leek.
Hij voerde hervormingen door in liturgie en kerkelijke discipline die zouden blijven voortbestaan tot het tweede Vaticaans Concilie, halverwege de jaren zestig van de 20e eeuw.
Over zijn pontificaat wordt zeer verschillend gedacht. De een vindt hem te rechtlijnig en te streng; de ander is vol bewondering voor zijn ijzeren, soms genadeloze, consequentie. Hij liet zich adviseren door een karmeliet in wie hij veel vertrouwen had. Deze merkte eens op dat er inderdaad soms in de bijbel staat dat God streng is, maar dat er dan tien keer achteraan komt dat Hij vooral barmhartig is. Ook Petrus Canisius behoorde tot zijn adviseurs en wees hem erop dat barmhartigheid waarschijnlijk meer oplevert dat kille gestrengheid.
Slag bij Lepanto & Rozenkransfeest
Bekend is de geschiedenis rond de invoering van het Rozenkransfeest op de Algmene Kalender. In 1570 bedreigden de oprukkende Turken het christelijke westen. Met de grootst mogelijke moeite wist de paus de christenstaten te bewegen de krachten te bundelen en een gezamenlijk leger op de been te brengen. Zo voer op 7 oktober 1571 een Spaans-Italiaanse vloot, onder leiding van Don Juan van Oostenrijk († 1578) de Turken tegemoet voor een beslissend treffen. Deze zeeslag is de geschiedenis ingegaan als de Slag bij Lepanto (= het huidige Navpaktos, ten noorden van de Griekse stad Patras aan de Golf van Korinte).
Intussen had de paus de christenen opgeroepen het gebed van de heilige rozenkrans te bidden en daarbij Maria’s voorspraak af te smeken. Als de christenen zouden winnen – zo beloofde hij – zou hij een officieel feest van de rozenkrans instellen. En zo geschiedde. Sindsdien staat het feest van Onze Lieve Vrouw van de Rozenkrans op 7 oktober op de Algemene Kalender.
Verering & cultuur.
Pius V overleed op 1 mei 1572. In 1672 werd hij zalig verklaard door Clemens X en in 1712 volgde zijn heiligverklaring door Clemens XI.
