Volgens de evangelies behoorde Thomas tot de kring van Jezus’ meest intieme leerlingen, die wij apostelen noemen. Soms draagt hij de bijnaam ‘Dydimus’ (= tweeling) Hij is de geschiedenis ingegaan als ‘de ongelovige Thomas’. Dat komt door de gebeurtenissen na Jezus’ opstanding uit de dood, zoals die verteld worden in het evangelie van Johannes: “Omdat je Mij gezien hebt, geloof je? Zalig die niet gezien, en toch geloofd hebben!” [Johannes 20,19-29]
Volgens vele bijbel uitleggers slaat Jezus’ verwijt over Thomas’ ongeloof op het feit, dat hij eerst de bewijzen moest zien, anders geloofde hij niet wat hem verteld werd. Die suggestie ligt ook in Jezus’ slotwoorden.
Er is ook een andere uitleg mogelijk. Deze brengt Thomas’ ongeloof in verband met Gods grootheid. Hoe kon hij, Thomas, het verhaal geloven van zijn medeleerlingen, dat Jezus uit de doden was opgestaan, hen had opgezocht, vrede had gewenst en als klap op de vuurpijl de Heilige Geest van zonden-vergeving had doorgegeven, een volmacht die alleen aan God zelf toekwam? Als hij al had kunnen aannemen, dat Jezus uit de doden was opgestaan, hoe kon hij dan geloven, dat hun, de leerlingen zulke grote dingen toevertrouwd werden? Alsof zij niet tijdens Jezus’ lijden en dood stuk voor stuk door de mand waren gevallen en Jezus’ gezelschap niet waardig waren gebleken door laf te zijn, Jezus te verloochenen en op de vlucht te slaan! En aan zulke lieden zou Jezus vrede komen wensen en de Geest komen toevertrouwen die God tot God maakt!?
Als Jezus al was opgestaan en zou terugkomen, zou Hij dan niet eerst met zijn leerlingen een geducht appeltje te schillen hebben? Daarom vroeg Thomas zich af of degene die zijn medeleerlingen gezien hadden, wel werkelijk Jezus was geweest? Droeg Hij de littekens van zijn lijden en dood in zijn lichaam? Als dat inderdaad het geval was, en die persoon zou hun de Heilige Geest toevertrouwen, zonder dat Hij hun ook maar één verwijt maakte of zelfs maar een toespeling op hun beschamend aandeel in het hele verhaal…, als de verschijning hun inderdaad vergaf en Gods Geest toevertrouwde, dan stonden ze – maar dat was immers ongelooflijk! – oog in oog met God zelf!
En dat is dan ook wat Thomas belijdt, als Jezus zich aan inderdaad hem vertoont!
Volgens de overlevering trok hij na Pinksteren naar Oost-Azië en preekte het evangelie onder Parthen, Meden en Perzen en zou hij zelfs tot in India gekomen zijn. Hier stierf hij als martelaar.
Beroemd is het in het Koptisch bewaard gebleven apokriefe (= niet tot de erkende vier evangeliën gerekende) Thomasevangelie; daarin wordt hij afgeschilderd als tweelingbroer van Jezus.
Verering & Cultuur
Thomas’ relieken zouden aanvankelijk zijn overgebracht naar de Perzische stad Edessa. Sinds de middeleeuwen zouden zich ook reliquieën bevinden in de Italiaanse stad Ortona (bij Pescara). Er zijn nog andere plaatsen, die er prat op gaan (gedeelten van) zijn stoffelijk overschot rijk te zijn.
Sinds de kalenderhervorming van het Tweede vaticaans Concilie in 1969 is zijn traditionele feestdag van 21 december midden in de winter verplaatst naar 3 juli, vanouds de datum van de overbrenging van zijn relieken naar Edessa.
Patronaten
Hij is patroon van India en het Verre Oosten, van de Kerkelijke Staat, van Portugal en van São Tomé e Príncipe; daarnaast van de steden Goa (voorheen Portugese enclave aan de westkust van India en in de 16e en 17e eeuw uitvalsbasis voor vele Europese missionarissen) van de Italiaanse steden Parma en Urbino en van Letland’s hoofdstad Riga.
Daarnaast is hij beschermheilige van architecten, bouwmeesters, aannemers bouwvakarbeiders, landmeters, metselaars, steenhouwers, timmerlieden en alle beroepsgroepen die met de bouw te maken hebben; bovendien van theologen, die immers in hun geschriften ook een bouwwerk oprichten voor de Heer! Zijn voorspraak wordt ingeroepen tegen blindheid, oogziekten, rugpijnen en tegen ongelovigheid.
Afgebeeld
Hij wordt afgebeeld met blote voeten (apostel); boek; hellebaard, lans of spies (zijn legendarische martelwerktuig); winkelhaak (attribuut behorend bij bouwmeesters en architecten); soms een paleisje of kerkje; met de inscriptie ‘India’; zijn hand in Jezus’ zijde leggend; met Maria die hem haar gordel schenkt.
Dat laatste heeft te maken met een beroemde legende.
Thomas Apostel Legende rond Maria’s sterfbed en ten-hemelopneming
Volgens de overlevering is Jezus’ moeder Maria wellicht rond het jaar 48 gestorven temidden van Jezus’ leerlingen overleden. Omdat zij met lichaam en ziel in de hemel zou worden opgenomen, werden alle leerlingen, ook degenen die al gestorven waren, naar Jeruzalem geroepen om van dit mysterie getuige te zijn. Overigens bestaat er een hardnekkige traditie die dit gebeuren niet doet plaatsvinden in Jeruzalem, maar in de stad Efese aan de westkust van Klein-Azië; daar zou Maria rond het jaat 40 heengegaan in gezelschap van Jezus’ meest geliefde leerling Johannes.
Hoe dan ook, er is een traditie die gebruik maakt van het verhaal van Maria’s sterfbed en ten-hemelopneming om de apostel Thomas te rehabiliteren. Hij had immers destijds zijn tien medeleerlingen niet geloofd, toen zij hem vertelden dat ze de verrezen Heer hadden gezien. Welnu, omdat Thomas helemaal vanuit India moest komen naar Maria’s overlijden, werd hij door een engel meegevoerd langs de hemelboog. Hij zou echter te laat zijn, want in die tussentijd overleed Jezus’ moeder. Zij werd door engelen ten hemel opgenomen. (Op afbeeldingen is het haast altijd de verheerlijkte Jezus zelf die, achter haar sterfbed staande, de ziel van Maria als een klein kind op zijn arm draagt. Mooie omkering van de klassieke afbeelding van Maria met het kind Jezus op haar arm!). Zo kwam het dat Maria’s en Thomas’ route elkaar in het luchtruim kruisten. Maria wierp Thomas haar sluier toe, als bewijs dat zij in de hemel was opgenomen. Maar zelfs met dat bewijsstuk in handen, werd hij door de andere elf leerlingen niet geloofd. Ze begaven zich dus naar Maria’ graf en bevonden het zoals Thomas het hun had aangekondigd. En daarmee stonden de leerlingen weer quitte!
