Het geboorte- en sterfjaar van Nicolaas (Νικολαος, Nikolaos = ‘de overwinning aan het volk’) zijn onbekend. Over het algemeen wordt aangenomen dat hij monnik was en omstreeks het jaar 300 tot bisschop van de Klein-Aziatische havenstad Myra werd gekozen. Tijdens een golf van christenvervolgingen zou hij rond 310 zijn gearresteerd en gefolterd. Nicolaas nam deel aan het Concilie van Nicea in 325.
Beschermheilige van de kwetsbaren
De historische gegevens over Sint-Nicolaas zijn zeer schaars. De legendarische wonderverhalen over zijn heilig leven zijn daarentegen talrijk. Die maakten hem tot beschermheilige van alle mogelijke groepen in de samenleving (kinderen, zeelieden, kooplieden, ongehuwde vrouwen, enz.).
Legenden
In de legenden staat Nicolaas’ medelijden voor kwetsbare mensen in moeilijkheden centraal. Zo wierp hij goudstukken in het huis van een arme man die de bruidsschat van zijn dochters niet kon betalen. Daardoor verhinderde hij dat de dochters in de prostitutie terechtkwamen. Ook redde bisschop Nicolaas schipbreukelingen en gaf hij een ontvoerd jongetje terug aan zijn moeder. Het meest opzienbarend is het verhaal dat de heiligman drie kinderen uit de doden zou hebben opgewekt. Zij waren door een gierige herbergier vermoord en hun lijken werden voor kannibalistische doeleinden in een ton gepekeld. Een andere versie van het verhaal spreekt over drie priesterstudenten die door Nicolaas weer in het leven werden geroepen.
Bari
Nicolaas werd vanaf de zesde eeuw als heilige vereerd in het gehele Byzantijnse Rijk. Omdat de Turken in 1087 Myra dreigden te veroveren, werd het gebeente van Sint-Nicolaas overgebracht naar het zuid-Italiaanse havenstad Bari. Nog steeds worden zijn relieken daar vereerd; ze worden bewaard in de rooms-katholieke Basilica di San Nicola. Elk jaar op 9 mei vieren de gelovigen uitbundig het feest van de translatie van de relieken van Sint-Nicolaas vanuit Myra naar Bari. Op die dag wordt uit de sarcofaag van de heilige in de crypte van de basiliek water gehaald. Dit water, dat naar rozen ruikt, zou op miraculeuze wijze uit de botten van Sint-Nicolaas vloeien.
Op 21 mei 2017 werden de relieken vanuit Bari tijdelijk naar Rusland overgebracht, als blijk van oecumenische goodwill. Russisch-orthodoxe gelovigen kregen tot en met 28 juli de mogelijkheid om de stoffelijke resten in de orthodoxe kathedralen van Moskou en Sint-Petersburg te vereren. Er kwamen ongeveer 1,8 miljoen gelovigen op af.
Utrecht
De antieke Sint-Nicolaasverering verspreidde zich geleidelijk over de gehele christenheid. In Utrecht komt de naam van de heilige voor in een boek dat dateert van 1183. Reeds toen stond hij bekend als een weldoener die brave kinderen met geschenken beloont en stoute kinderen bestraft.
Iconografie
Nicolaas komt in de Byzantijnse iconografie voor sinds de 9de eeuw. Pas aan het einde van de Middeleeuwen wordt de heilige ook in het Westen veelvuldig afgebeeld. Daar wordt hij afgebeeld als een bisschop van de Latijnse Ritus: met mijter, koormantel of kazuifel, stola en staf. Vaak draagt hij een boek met daarop drie bollen of appels. Deze attributen verwijzen naar de legende van de bruidsschat voor de drie meisjes. Ook staat er soms aan zijn voeten een ton met daarin drie kinderen, welke verwijzen naar het verhaal over de opwekking ten leven van drie gedode jongeren. Andere attributen kunnen zijn een anker of een schip, vanwege zijn patroonschap voor zeelieden. Op sommige schilderingen zien we Sint-Nicolaas door de lucht vliegen terwijl hij schipbreukelingen redt.
Sinterklaas
De wonderverhalen over Sint-Nicolaas spraken zo tot de verbeelding dat in veel landen en streken rond 6 december, de feestdag van de heilige, volkstradities ontstonden. Volgens de Nederlandse mythe komt Sint Nicolaas (Sinterklaas) uit Spanje. Het is onduidelijk waarom dat zo is. Mogelijk heeft het te maken met de aanwezigheid van Spaanse troepen in Bari, die de stad in de 16de eeuw veroverden. Wellicht brachten Spaanse zeelieden, die Sint-Nicolaas als hun patroon vereerden, hun cultus naar Holland.
Wodan
Het Sinterklaasfeest zou niet alleen teruggrijpen op de legendes over Nicolaas van Myra, maar ook op het Germaanse Joelfeest. Dit heidense feest werd gevierd ter ere van de vadergod Wodan. Volgens een sage rijdt Wodan aan het begin van de winter door de lucht op de rug van zijn achtvoetige schimmel Sleipnir. Hij voert daarbij de Wilde Heir aan, een leger van duistere krijgers (wellicht de oorsprong van Zwarte Piet en Krampus?). Met zijn wilde baard, grote hoed, lange mantel en scherpe speer trekt hij door de wolken ten strijde tegen het monster Fenrir, die op het punt staat de zon te verorberen. Tijdens Wodans hemelritten huilt de wind door de schoorstenen en kraken de daken. In de Midwinternacht zegeviert Wodan over Fenrir en is de zon gered van de ondergang.
Bron: KRO/NCRV
