Bartolomeus behoorde tot de twaalf leerlingen die Jezus zelf als zijn meest intieme vriendenkring had uitgekozen (Mattheus 10,03; Markus 03,18; Lukas 06,14). Men neemt aan dat hij dezelfde is als de trouwe Joodse wetgeleerde Nathanaël, aan wie Filippus kwam berichten:
“Wij hebben Hem gevonden van wie Mozes in de Wet geschreven heeft en de profeten: Jezus, de zoon van Jozef, uit Nazaret.”
Zijn antwoord was:
“Kan er uit Nazaret iets goeds komen?”
Filippus reageerde slechts met:
“Kom dan kijken.”
Toen Jezus hem op zich af zag komen, zei Hij:
“Kijk, een ware Israëliet in wie geen bedrog is.”
Nathanaël reageerde verrast:
“Hoe kent u mij?”
Waarop Jezus zei:
“Eer Filippus u riep, zag Ik u onder de vijgenboom.”
[Johannes 01,46-49].
Voor het overige komt zijn naam in het Nieuwe Testament niet meer voor. We weten dus in het geheel niet wat voor persoon hij was.
Volgens de legende zou hij na Jezus’ heengaan naar het oosten zijn getrokken en het evangelie hebben gepreekt in Frygië, India, Mesopotamië en/of Perzië. Ook op dit punt geven de verhalen geen duidelijkheid; daarvoor lopen ze te ver uiteen. Hij zou omwille van Jezus’ evangelie levend zijn gevild en uiteindelijk onthoofd.
Verering & Cultuur
Onder de talloze vroegchristelijke geschriften is er ook een zogeheten ‘Evangelie van Bartolomeus’; het stamt uit de vierde eeuw. De onbekende schrijver bediende zich dus van de naam van de beroemde apostel om meer gezag aan zijn geschrift te verlenen. In die tijd een gebruikelijke methode.
Aanvankelijk bevonden Bartolomeus’ relieken zich te Nephergerd (Mijafarkin); rond 507 gingen ze naar Daras in Mesopotamië. Circa 580 werd zijn gebeente overgebracht naar het eiland Lipari, in 838 naar Benevento en in 983 uiteindelijk naar de St-Bartolomeuskerk in Rome. In 1515 werden ook relieken van hem overgebracht van St-Martens-Lierde naar Geraardsbergen in Vlaanderen. Vandaar dat tot op de dag van vandaag in Geraardsbergen op de zondag in het octaaf van 24 augustus een processie van ‘Plaisance en Cavalcade’ wordt gehouden ter herinnering aan de overbrenging van zijn relieken.
In de kunst wordt hij meestal afgebeeld op blote voeten (duidt op het volgen van Jezus als apostel), met een boek of een rol (verwijzing naar het evangelie); verder met een mes en/of een afgestroopte huid (verwijzingen naar zijn marteldood); soms met kruis vanwege zijn kruisiging.
Hij geldt als patroon van Frankfurt am Main, Maastricht en de Tsjechische stad Plzen. Daarnaast is hij patroon van de zondaars (op grond van zijn legende, waarin zondaars op spectaculaire wijze tot bekering worden gebracht) en van allerlei beroepen, waarbij met huiden of leer wordt gewerkt of waarbij een mes wordt gebruikt, zoals slagers en huidhandelaren, leerlooiers, leerbewerkers, schoen- en handschoenmakers, kleermakers, snijders, boekbinders, stukadoors en wijnbouwers; bovendien is hij patroon van herders en landbouwers, van mijnwerkers en zoutdragers, en in Florence van de zout- en kaashandelaren. Hij wordt aangeroepen door vrouwen in barensnood, alsmede tegen zenuwziekten en stuipen. Hij wordt ook vereerd als patroon van braambessen, koolplanten en van moestuinen (alweer vanwege zijn mes!).
Bartolomeusnacht
Berucht is nog de zogeheten Bartolomeusnacht: in het jaar 1572 werden te Parijs in de nacht van 23 op 24 augustus enige duizenden Hugenoten afgeslacht op last van koningin-moeder Catharina de Medicis. Zij waren op dat moment in Parijs bijeen om de bruiloft te vieren van hun leider koning Hendrik van Navarra met de zuster van de koning: Margaretha. Vandaar dat die nacht ook wel ‘Parijse bloedbruiloft’ wordt genoemd.
Delft
Ook in de geschiedenis van Delft speelt Bartolomeus’ dag een belangrijke rol. Op 24 augustus 1566 breekt in de Delftse Oude of Hippolytus-Kerk de beeldenstorm los. Er is geen houden aan. Een groot deel van het kostbare kerkinterieur gaat hierbij verloren. Beroemde kunstwerken, zoals het altaar van de kunstenaar Tetterode en het miraculeuze beeld van Maria van Jesse, gaan verloren. Het was precies op de feestdag van de heilige Bartholomeüs, nota bene de oorspronkelijke patroonheilige van de kerk. Sommige gelovigen wisten te vertellen, dat dit de straf was van de apostel voor het feit, dat hij zijn patronaat in 1396 was kwijtgeraakt aan Hippoliet!
